طی سال‌های اخیر، روند چاقی در کشورهای مختلف رو به گسترش است. البته این چالش فقط مربوط به بزرگسالان نیست و در کودکان نیز دیده می شود. علاوه بر اینکه چاقی زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها مانند ناراحتیهای قلبی‌عروقی، دیابت نوع 2 و مشکلات مفصلی در آینده می‌شود، یکی از مهم ترین عوامل بلوغ زودرس کودکان نیز محسوب می‌شود.
چاقی به حالتی اطلاق می‌شود که توده‌های چربی در بافت‌های مختلف تجمع می‌یابد و به سلامتی آسیب می‌رساند. برای تشخیص میزان چاقی کودک باید نمایه توده بدنی اندازه‌گیری شود و سن و جنسیت را نیز در نظر گرفت.
علل بروز چاقی کودکان
عوامل متعددی در بروز چاقی کودکان تاثیر دارد که مهم‌ترین آنها را می‌توان چنین برشمرد:
-
انتخاب خوراکیهای ناسالم: امروزه انواع محصولات غذایی آماده به‌فروش می‌رسد که سبک زندگی مدرن، افراد را به انتخاب این محصولات ترغیب می‌کند. غذاهای آماده و نیمه‌آماده در کنار طعم نسبتا دلچسب به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان، حاوی مقدار زیادی نمک، چربی و شکر است. به‌علاوه معمولا در تهیه این محصولات از مواد اولیه باکیفیت استفاده نمی‌شود و از نظر ارزش غذایی چندان تاثیری در تامین موادمغذی موردنیاز بدن ندارند.
-
مصرف غذاهای چرب و شیرین: متاسفانه بعضی از خانواده‌‌ها عادت به تهیه غذا با مقدار زیادی نمک، چربی و شکر دارند و ذائقه کودکان نیز از سنین پایین با این طعم‌ها آشنا می‌شود. مصرف مداوم این نوع غذاها زمینه‌ساز فشار خون بالا، دیابت نوع 2 و ناراحتیهای قلبی‌عروقی می‌شود که کودکان نیز از این مشکلات در امان نیستند.
-
مصرف مداوم آبمیوه‌ها: آبمیوه میوه‌ها حتی اگر کاملا طبیعی باشند نسبت به میوه طبیعی ارجحیت ندارند زیرا فیبرهای موجود در آنها از بین می‌رود. زمانی که سطح فیبرها کاهش یابد، قند خیلی سریع‌تر در بدن به چربی تبدیل می‌شود و در اندام‌های مختلف به‌خصوص شکم تجمع می‌یابد. البته در مورد آبمیوه‌های صنعتی این عوارض جدی‌تر است زیرا مقدار شکر اضافی نیز مشکل‌ساز خواهدبود.
-
کم‌خوابی: کودکانی که به اندازه کافی نمی‌خوابند بیشتر در معرض چاقی هستند زیرا تمایل به صرف غذای بیشتری دارند. امروزه کودکان شبها تا دیروقت مشغول تماشای تلویزیون یا بازی‌های رایانه‌ای هستند که علاوه بر خواب ناکافی معمولا دچار آشفتگی و خستگی ذهنی می‌شوند که بر کیفیت مطلوب خواب نیز تاثیر می‌گذارد. این حالات همچنین تمایل به ریزه‌خوری و تنقلات را نیز افزایش می‌دهد.
-
بی‌تحرکی: زندگی آپارتمان نشینی و بازی های رایانه‌ای بیش از پیش کودکان را به کاهش فعالیت بدنی واداشته است. بی‌تحرکی مانع از سوخت‌وساز انرژی دریافتی می‌شود و بهتدریج زمینه‌ساز تجمع چربی خواهدبود. همچنین کودکان هنگام تماشای تلویزیون انواع تنقلات را می‌خورند که عامل مهم چاقی است. از طرفی، غذاخوردن در این شرایط مانع از ادراک به‌موقع احساس سیری می شود و در نتیجه بدون توجه مقدار زیادی غذا میل می‌‌گردد.
-
زمینه ژنتیک: بیش از 150 ژن در تنظیم اشتها، احساس سیری، جذب و تغییرحالت موادغذایی نقش دارند. ژن‌‌های زمینه‌ساز چاقی از هر دو والد به ارث می‌رسند. اما می‌توان با رعایت اصول تغذیه صحیح، خواب کافی، فعالیت ورزشی منظم و کاهش مدت زمان تماشای تلویزیون زمینه ژنتیک را کنترل کرد.
-
بعضی بیماری‌ها: ابتلا به بعضی بیماری‌ها مانند اختلالات ژنتیکی، بیماری‌های غدد و آسیب‌‌های نورولوژیک می‌توانند زمینه‌ساز چاقی کودکان شوند. بعضی از بیماری‌های ژنتیکی بر قسمت‌هایی از مغز که اشتها و سیری را تنظیم می‌کنند تاثیر می‌گذارند. بیماری‌های غدد درون ریز مانند کم‌کاری تیروئید نیز ممکن است اشتها و سیری را تغییر دهند و اغلب تاثیر مهمی بر عملکرد سلول‌های چربی دارند.
رژیم لاغری برای کودکان؛ آری یا نه؟
حتی اگر کودکی دچار اضافه وزن یا چاقی باشد، هرگز نباید رژیم لاغری برای او در نظر گرفت. از آنجا که کودک متوجه تغییر در برنامه غذایی می‌شود، سختگیری‌های جدی بر رشد و سلامت وی تاثیر می‌گذارد. همچنین نباید خوراکیهای رژیمی برای کودک در نظر گرفت.
محروم‌کردن کودک از بعضی خوراکی ها ممکن است تاثیراتی بر ارتباط میان او و الدین، تمایل به مصرف موادغذایی، اعتماد به نفس، رشد استقلال و... داشته‌باشد. در نتیجه، معمولا کودک در این شرایط، احتیاط‌های غیرعادی در مورد غذاخوردن رعایت می‌کند که به‌عنوان مثال می‌توان به پنهان کردن خوراکی‌ها و خوردن غذای بیشتر در هر وضعیتی اشاره کرد.
از طرفی، نباید در مورد وزن کودک با وی بحث کرد یا در حضور دیگران راجع به اضافه وزن او صحبت کرد. بهتر است از اندازه‌گیری وزن او نیز خودداری کرد زیرا پزشک یا کارکنان مراکز بهداشت در معاینات دوره‌ای این کار را انجام می‌دهد.
البته زمانی که والدین متوجه اضافه وزن کودک شدند، نباید نسبتبه این موضوع بی‌اهمیت باشند و حتما با پزشک مشورت نمایند. بسیار مهم است که وزن کودک با رعایت عادات غذایی و سبک زندگی سالم ثابت بماند تا رشد او متناسب با سن لطمه نبیند.
چطور وزن کودک را ثابت نگه داریم؟
-
موادغذایی سالم و متنوع شامل گروه‌های اصلی غذایی را در برنامه روزانه بگنجانید و کودک را تشویق به خوردن این غذاها کنید.
-
ساعت صرف غذای اصلی و میان‌وعده باید منظم باشد تا کودک احساس نیاز به پرخوری یا پنهان‌کردن خوراکی نداشته‌باشد.
-
هنگام تشنگی کودک، آب در اختیار او بگذارید و از نوشیدن مداوم مایعات شیرین حتی آبمیوه طبیعی به‌دلیل قند زیاد پرهیز گردد.
-
کودک نباید هنگام غذاخوردن مشغول تماشای تلویزیون باشد زیرا ذر ای شرایط تمرکز به غذاخوردن نیست و حجم غذای بیشتری میل می‌شود.
-
تغییر در عادات غذایی را بهتدریج ایجاد کنید.
-
مصرف خوراکیهای چرب و شیرین را به‌حداقل برسانید.
-
به‌جای بازی‌های رایانه‌ای و تماشای تلویزیون، کودک را به ورزش و تحرک تشویق کنید.
-
مدت زمان تماشای تلویزیون را محدود کنید؛ تا سن 5 سالگی بیشتر از 1 ساعت در روز و تا سن 11 سالگی بیشتر از 2 ساعت در روز توصیه نمی‌شود.
-
راجع به کالری دریافتی به کودک تذکر ندهید زیرا کالری با مقدار غذا برابر نیست. هنگام تهیه غذا باید توجه داشت که با کاهش مقدار چربی و شکر سطح کالری غذاها را کاهش داد.
-
کودک را از خوردن هیچ غذایی به‌طور کامل منع نکنید زیرا ولع ایجاد می‌کند.
-
برنامه غذایی سالم باید برای همه اعضای خانواده باشد و حتی‌الامکان در کنار یکدیگر و در فضای صمیمی غذا صرف شود.
-
از انواع چاشنی‌ها و سس‌های بدون چربی برای بهبود طعم غذاها استفاده نمایید.
-
درباره وزن کودک اظهارنظر نکنید زیرا صحبت در این زمینه می‌تواند بر رشد روانشناختی و عزت نفس او تاثیر بگذارد.
مترجم: مریم سادات کاظمی